KRÓTKO O BOKEH
Stanisław B. A. Stawowy
2001-11-29
[Powrót do poprzeniej]
[Powrót do głównej]

Wiele, jakże wiele nieporozumień narosło wokół tej właściwości obiektywów! Nie bez powodu drugim znaczeniem słowa 'bo-ke' w języku japonskim jest 'bezmózgi idiota' ...

Bokeh jest to opisowe określenie wyglądu obiektów znajdujących się poza płaszczyzną ostrości. Do chwili obecnej nie został powszechnie przyjęty jakikolwiek zestaw parametrów opisujących bokeh; producenci obiektywów często wcale nie zwracali nan uwagi. Po raz pierwszy 'piękny sposób przedstawiania nieostrości' został wykorzystany jako zaleta przed I wojna światowa w reklamie obiektywów Goerza, bardzo często zwracał na niego uwagę Dr Paul Rudolph, także Oskar Barnack w jednym z listów do znajomego pisze o 'ślicznym wyglądzie nieostrości' jako efekcie zastosowania formuły Tessara w Elmarze 3.5/50 - słynnym składanym obiektywie Lajek.

Idealny obiektyw powinien przedstawiać punkt świecący leżący w płaszczyźnie ostrości jako punkt na płaszczyznie filmu. W miarę oddalania się punktu od płaszczyzny ostrości, jego obraz na filmie powinien przybierać postać jednolicie oświetlonej, coraz większej i jednocześnie coraz ciemniejszej plamki. Taką sytuację można zaobserwować jednak tylko w przypadku obiektywu otworkowego (pinhole). Obiektywy zawierające elementy optyczne mają zawsze nieskorygowane w pełni wady optyczne (szczególnie aberrację sferyczną) powodujące, że obraz krążka rozproszenia nigdy nie jest jednolicie oświetlony.

Istnieją dwie możliwe postaci obrazu krążka rozproszenia: ciemniejszy przy brzegach i z jasnym środkiem (najczęstszą przyczyną jest niedokorygowana aberracja sferyczna) i ciemniejszy w środku i z jasnym brzegiem (przekorygowana aberracja sferyczna). Ten pierwszy daje bardzo ładny bokeh: można zobaczyć przykłady w broszurkach Leici i np. na zdjęciach zrobionych Tessarami; ten drugi zaś daje bardzo brzydki bokeh - pojedyncze linie (gałęzie, słupy..) rozdwajają się poza obszarem ostrości; często można go zaobserwować na zdjęciach robionych niektórymi starszymi manualnymi oiektywami Nikon i w przypadku dużej części tanich zoomow. Obiektywy Zeissa i współczesne stałoogniskowe obiektywy standardowe japonskich firm maja praktycznie neutralny bokeh, lekko niedokorygowany dla uzyskania ładniejszego wyglądu obszarów nieostrych.

Jaki jest wpływ kształtu otworu przesłony na bokeh? Niezbyt duży. Krążek rozproszenia przyjmuje kształt przysłony; dla obiektywu z dwu-trzylistkowa przysłona kształt krążka może być na tyle dziwny, że zdjęcia często rażąco drażnią - ponieważ większość aparatów kompaktowych jest wyposażona w migawko-przysłonę (dwie blaszki rozchylające się na odpowiedni okres czasu i do odpowiedniego rozmiaru otworu), często na zdjęciach z nich można zauważyć dziwny wygląd plamek światła między liśćmi, odblasków i plamek. Pzykładem może być tu np. Olympus mju/mjuII czy Yashica T4/T5 albo Nikon 35Ti/ 28Ti. W przypadku obiektywów z pięcioma lub więcej listkami przysłony praktycznie nie da się zauważyć żadnego wpływu ich ilości na bokeh. Wyjątkiem są tu obiektywy lustrzane które z racji konstrukcji przedstawiają punkty poza płaszczyzną ostrości jako jasne krążki ze znacznie ciemniejszym środkiem.